Sunday 17 December 2017

Penerang senentang strategi ngajar enggau belajar jaku Iban sekula primari ti semitan.


Nitihka penemu Noriati A. Rashid et. al. (2015), strategi ngajar enggau belajar tu siti pengawa ti dilanggur lalu ditentuka dikena ngemudahka siti-siti pengawa belajar. Pia mega, nitihka Kamus Dewan, 1998 strategi mai reti langgur ke berurun dikena nyapai siti-siti utai. Nambahka nya mega, strategi tu siti pemandai dikena ngatur sesebengah utai. Lalu ba bidang pelajar, strategi tu siti pengawa dikena milih langkah rapat lalu pemanah ripih jalai enggau teknik ke udah dilanggur ba siti-siti pengawa ngajar enggau belajar bepelasarka objektif ke deka dijapai. Strategi ngajar enggau belajar tu mai tanggung pengawa ke besai dikena pengajar ngajar nembiak ke ngembuan penau, pengulih enggau pengerindu sida ba sesebengkah utai sekalika dalam bidang pelajar tauka ukai.


Strategi ke selalu dikena pengajar ngajar iya nya ngajar bepusatka pengajar. Ngajar bepusatka pengajar tu iya nya pengajar deka nyadi ketuai lalu ngatur semua adar tauka pengawa ke deka digaga. Nitihka penemu Brophy, 1978  ba bup Noriati A. Rashid, langkah rapat ngajar bepusatka pengajar baka tu nyamai diatur enggau dilanggur. Chunto strategi tauka teknik ngajar bepusatka pengajar tu iya nya baka bepelandai, demonstrasyen enggau becherita iya nya pengajar ke nyadi penusi jerita. Ambika chunto maya ngajar kelas tahap satu, nembiak empai mayuh nemu bejaku ba mua mayuh nambhka mega nembiak selalu empai nemu macha enggau nyepil leka jaku tauka genteran karang ke mudah. Tu ngujungka ngajar enggau belajar bepusatka pengajar agi dikena nyentukka ke diatu. Uji peda penteba ngajar enggau belajar bepusatka pengajar ba kar kutak di baruh tu;
             kar madahka penteba ngajar enggau belajar bepusatka pengajar.

Ba pengajar ke nyadika pugu megai tanggung pengawa ba proses negajar enggau belajar ditu ukai nama, laban semua utai enggau pengawa nitihka adar ari pengajar magang lalu nembiak semina nitih.  Pia mega, nengah penteba ngajar enggau belajar tu tadi nembiak kurang besosial. Kebuah pia, sida nadai begelumu lalu ngaga pengawa begulai. Pengajar mega nekanka peresa sumatif dikena meri gred ngagai nembiak. Lalu formatif enda dikena lalu pengulih nembiak ba pengelandik jaku enda ulih ditemu. Pia mega, nembiak enda rindu ngagai penerang ari pengajar laban sida nadai peluang deka bejaku. Ngasuh nembiak kelebih agi ngembuan tukuh nyadi ketuai ti autokratik laban sida nadai diberi demokrasyen lebuh ngaga pemutus. Nambahka nya mega, pengajar meri kuliah ngagai sida senentang pelajar. Pengajar mega ngemeratka pengulih objektif pelajar sida empu ukai nembiak. Ba startegi tu, nembiak kurang kreatif lalu nadai inisiatif deka belajar.

 Ba Ukai nya aja, pengajar nyadi ketuai lalu meri adar sereta ngontrol kelas nya ke ngasuh nembiak ke pasif ninga aja laban komunikasyen pengajar semina siti adar.strategi kedua, iya nya nya ngajar enggau belajar bepusatka nembiak. Strategi bepusatka nembiak tu mai reti pelajar tauka nembiak ngambi ulih mimit tanggung pengawa pengajar ke ngajar ba pelajar sida,, Noriati A. Rashid, 2015. Belajar sechara aktif nengah strategi tu deka nikika pengulih nembiak, Orlich et. al, 2007. Kebuah pia, laban fokus diberi ngagai nembiak lebuh sida begagaka aktiviti. Sida mega bisi ngambi ulih ngaga pengawa begulai enggau pengajar. Ba ditu nembiak deka belajar mayuh agi macham pekara enggau konsep. Ambika chunto, lebuh nembiak belajar pengelandik macha dia sida deka diasuh macha selampur, macha beraban lalu macha individu. Ba ditu kitai deka mai nembika begulai sama dalam pengawa belajar enggau belajar. Peda di baruh tu siti kar kutak senentang penteba strategi ngajar enggau belajar bepusatka nembiak;

Model Nisih Penerang sereta pengelebih bekenaka model tu dalam proses ngajar enggau belajar.

Nitihka penemu, Woolfolk, 1998 ba bup Mohd Fuad Sam et. al, 2013, Nisih penerang mai reti aktiviti mental mensia ke bekait enggau chara bakani nerima informasyen, nyimpan lalu mansutka baru informasyen nya lebuh bekenaka iya. Teori nisih penerang tu meri penerang ngagai ngajar enggau belajar ke ngemai empas ke manah lalu ulih meransang pengulih nembiak ba pelajar sida dibandingka enggau chara ngajar “chalk and talk”, lalu tu nitihka penemu Hooper. et al. 2003.  Ba penemu Noriati A. Rashid et al, 2015, model nisih penerang tu chara mensia ngingat sebaka enggau komputer, laban Iya madah sida ke belajar ngena model tu deka baka komputer iya nya baka model input-ouput.

Ba model nisih penerang tu bisi tiga bansa chara ngingat, keterubah iya ngingat ngena chara rawang meda enggau ninga, udahnya ngingat timpuh pandak enggau ngingat timpuh panjai. Ba chara ngingat rawang tu, input keterubah chara ngingat tu iya nya ari rawang meda enggau ninga. Input tu deka tadi deka diberi ngagai ngingat timpuh pandak. Penerang ke selalu diterima diperesa ba tikas ke baruh respons meda iya ke dipilih aja. Ambika chunto lebuh bejaku sambil deriba kerita, kitai ulih bejaku lalu ulih terus deriba kerita lalu enda mindahka penerang  tu ngagai ngingat timpuh pandak. Ba timpuh pandak tu siti chara ngingat ke tekalanya. Informasyen ke diulih deka dirikod lalu disimpan ba untak. Informasyen tauka penerang nya tadi enda lenyau tang pedih dikingatka. Ba penemu sida  Noriati A. Rashid et al, 2015, penerang ke dipindahka ngagai ngingat timpuh pandak tu deka aktif ba timpuh lima belas ngagai dua puluh saat aja. Informasyen tauka penerang deka disimpan enggau lebih lama agi enti kitai selalu ngulang deka ngingat ke penerang nya. Ambika chunto lebuh belajarka jaku Iban di sekula, kitai ke deka bejaku standard patut ngulang belama jaku standard nya tadi ngambika tau mantu kitai ngingat enggau timpuh pandak lalu ulih disimpan enggau lebih lama.
Chara kitai nyimpan penerang tauka informasyen ba ngingat timpuh pandak tu iya nya kita deka ngaitka sesebengkah pekara ke deka ditemu kitai. Ambika chunto, lebuh belajarka jaku nama dalam jaku Iban, kitai mesti nemu kaul iya enggau jaku pengawa, jaku adjektif enggau jaku penempat lalu penerang tu dipindahka ngagai ngingat timpuh panjai. Pia mega, penerang dalam ngingat timpuh pandak tu deka lenyau ba timpuh dua puluh saat enti enda diulang belama. Nya ke buah tiap iti penerang mesti diulang belama awakka iya ulih dkingat ngagai chara ngingat timpuh panjai tauka disimpan awakka ulih dipansutka maya deka bekenaka penerang tauka informasyen nya lebuh bekaitka siti-siti penelaba kitai.

Lalu ngingat timpuh panjai tu nengah peneleba siku-siku kitai ke bisi disimpan dikena ngaitka enggau penelaba ke baru awakka ulih ngemudahka chara kitai belajar ti baru nyadi ba pengingat kitai. Bisi dua bansa pengingat iya nya Explisit enggau Implisit. Explisit tu pengingat ke dipansutka sechara sedar lalu Implisit tu nengah chara ke enda sedar.

Ba ngingat timpuh panjai tu bisi bansa ke ngingat chara berengat peneleba tauka utai ke jaka nyadi ti bekait rapat enggau timpuh, haribulan enggau endur. Udah nya, ngingat semantik chara ngingat peneleba diri empu tauka utai ke kala nyadi ti bekaul enggau awak, haribulan enggau endur. Lalu ketiga iya nya, chara ngingat sebut tunda iya siti chara dikena nyimpan informasyen tauka penerang dalam tukuh mata(mental) lalu dipansutka baru lalu enda penerang nya enda diubah lalu baka selama. Udahnya, ngingat chara logik siti chara nerima penerang ti rasional lalu logik. Kepenudi iya, ngingat chara intelektual(penemu) ti bekait rapat enggau idea(tuduh penemu) konsep enggau penerang tauka informsyen ti abstrak. Ba ngingat timpuh panjai tu kitai deka nyimpan penerang tauka informasyen enggau teguh. Ambika chunto iya lebuh kitai deka ngingatka siti-siti topik maya nyaut Tanya peresa, dia kitai lalu ngingat nama informasyen tauka penerang ke ditemu kitai tauka ke bisi lalu udah disimpan kitai dalam ngingat timpuh panjai tu tadi.

Pengelebih bekenaka model nisih penerang tu ba pengawa ngajar enggau belajar iya nya pengajar ulih ngena model tu nerangka konsep, ukum prinsip tauka teori ke patut. Ba dalam ngajar jaku Iban ambika chunto kitai pengajar deka nerangka konsep jaku ganti nama orang pengempu dia kitai deka nerangka konsep tu ngena model nisih penerang tu ngambika nembiak nemu agi. Pia mega kitai pengajar ke deka nerangka konsep ngena keraban bantu belajar baka kereban ICT, gambar, Kad gambar enggau mayuh agi. Kebuah pia ngambika pengawa nerangka siti-siti penerang tadi deka datai lalu nembiak ulih ngingatka nama konsep ke utai deka dipelajarka sida.

Selalu iya pengajar ke ngena model tu deka nerangka prinsip tauka teori ari ke mudah ngagai ke kompleks (tusah). Lebuh belajarka konsep tu chara ngajar iya nya betukuh lalu bepusatka nembiak. Ba ditu pengajar ulih nerangka enggau lenak agi konsep siti-siti utai ke deka dipelajarka nya enggau ngena chara lisan sambil nulis fakta-fakta ti begun aba papan tulis tauka ba dini-dini. Pemanah bekenaka model tu mega ulih ngatur masa pengajar ngajar enggau manah. Lebuh pengajar nerangka fakta tauka informasyen ke beguna maya ngajar iya deka nyadi berurun lalu enda begelih utai ke diajar. Pia mega, nembiak deka nerima lalu ngenukuhka agi konsep ke udah dipelajarka enggau manah.

Tanggung pengawa pengajar mega deka meri respons ngagai idea tauka tuduh penemu nembiak lalu nyukung sida maya sida ngambi ulih ba siti-siti bidang penemu. Pia mega, model tu amat manah dikena ngajar konsep enggau pengelandik ba siti-siti pelajar ba tikas pengerembai nembiak. Pia mega, model tu ngasuh nembiak ngaga diskriminasyen enggau generalisasyen ke engkeman. Nambahka nya mega, model tu ulih nikika agi seregah nembiak ba pengulih sida deka nyapai siti-siti juluk. Model tu mega nekanka pengawa kerja beraban lalu kerjasama maya dalam belajar. Belajar baka tu bekenaka pengelandik baka ngaga bida ba siti-siti bidang pelajar.

Ke simpul iya, model tu amat manah ke maya pengajar ngajar lalu manah mega ke nembiak belajar tauka ngingat siti-siti utai dipelajarka. Model tu tau ngasuh nembiak bepenau dalam begagaka peresa sekalika nya sumatif tauka formatif. Kebuah pia, laban nembiak agi ingatka penerang tauka informasyen ke udah ditemu tauka ke udah dipelajar sida enggau meruan. Bala pengajar patut nemu bekenaka model tu dikena narak bala nembiak awakka lebih mujur ba dalam bidang pelajar.


Friday 15 December 2017

CHUNTO KERETAS PERESA JAKU IBAN DI SEKULA. Tisih Turai Pelajar.

Tukuh peresa tau digaga nitihka standard sekula diri empu asal iya agi bekait nama enggau utai udah diajar ngagai nembiak. Tau nambahka penemu rama enggau penemu baru baka penemu pasal utai kemaya hari tu. Aram bela nguji ngaga. Ngarapka chunto ulih mantu kita.




Keretas 1: Tanya Objektif
Saut semua tanya di baruh tu. Segalaka ba saut ke engkeman.

1.    Nengeri Melaka nengeri ke … sejarah?
A.  Be-
B.  Te-
C.  Peng-
D.  Meng-
2.   Ni bagi jaku nama tetap di baruh tu engkeman?
A.    Kota a famosa
B.    Kota A, Famosa
C.     Kota a, Famosa
D.    Kota a, famosa
3.   Pemakai ke bisi ngundan mayuh karbohidrat manah dikena meri ……….tubuh.
A.  Pengelemi
B.   Pengenyai
C.   Pengering
D.  Pemanah
4.   Nembiak ditagang ……. mandi ai bah nitihka padahka opis pengerai.
A.  Anang
B.   Nadai
C.   Ukai
D.  Enda
5.   Semua ayat di baruh tu ngena jaku penempat “enggau” magang, kelimpah.
A.    Meri reti sama-sama tauka sereta
B.    Meri reti chara sesebengkah  pengawa dikereja
C.     Mai reti ngena tauka nguna iya nyadi kereban
D.    Mai reti begulai tang enda sereta
6.   Kimpin beresi sekula digaga………..dikena meri pengelikun ngagai sekula.
A.  Ngagaika
B.   Ngasuhka
C.   Ngambika
D.  gagaka
7.   Ni bagi sepil ke nemban di baruh tu?
A.  Televisyen
B.   Telebison
C.   Tilivisyen
D.  Television
8.   Ni bagi sepil ke nemban ngagai jelu jangkit di baruh tu?
A.  Maias
B.   Mayas
C.   Maiyas
D.  Maayas
9.   Pilih ni ke nemban ngena tanda tekenyit?
A.  Akai, pedis amat!
B.   Akai! Pedis amat.
C.   Akai pedis amat!
D.  Akai! Pedis amat!
10.         Peda dialog di baruh ni ke ngena tanda koma ke nemban?
A.  “Ibuk dini, nuan diau”
B.   “Ibuk dini nuan diau,
C.   “Ibuk, dini nuan diau?
D.  “Ibuk, dini, nuan diau?
11. Peratika dialog di baruh tu lalu pilih saut ke nemban.
A.  “Sapa? Nama nuan Ndu?”
B.   “Sapa nama nuan Ndu?”
C.   “Sapa nama nuan? Ndu”
D.  “Sapa nama? Nuan Ndu?”
12.         Ni bagi ke nemban ngagai ayat tanya betutup di baruh tu?
A.  Indai nuan nyaga kantin sekula?
Ukai, iya pengajar sekula.
B.   Sapa nyaga kantin sekula?
C.   Indai nyaga kantin nya sapa?
D.  Indai nuan keja nama?
Indai aku,nyaga kantin sekula.
13.         Sida sebilik ……meda tukis nya kemari?
A.  Udah
B.   Apin
C.   Deka
D.  Empai
14.         Madi kami ketuai….. ..tinggi antara kami menyadi.
A.  rumpas
B.   Pemadu
C.   Chukup
D.  Jelan
15.         Peda ayat baruh tu lalu giga nama bengkah ayat penerang iya;
Tulis Cheria baka keranjai manuk.
A.  Penerang banding
B.   Penerang kebuah
C.   Penerang maya
D.  Penerang pekat
16.          Kesatu: Aku meli beg + beg nya bechura gadung
Kedua: Aku meli beg + beg nya bechura gadung
Ketiga: ?
A.  Aku meli beg bisi bechura gadung
B.   Aku meli beg ti bechura gadung
C.   Aku meli beg ukai bechura gadung
D.  Aku meli beg tang bechura gadung
17.         Indai…….. diri lebuh Apai pulai ari tasik.
A.  Dipebajika
B.   Ngemajika
C.   Pengemajika
D.  Dipemajika
18.         Leka jaku” kering” mai reti jaku ke mayuh di baruh tu, kelimpah
A.  Tegap
B.   Entap
C.   Teguh
D.  Lemi
19.          Apai aku selalu “nemuai” ngagai menua Australia? Leka jaku “nemuai” tu mai reti:
A.  Ngusung
B.   Mindah
C.   Ngabas
D.  ngesah
20.        Lebuh indai enggau kursus betanam betupi ba Opis Betanam Betupi, sida bisi meri indai dua ribu…… anak ikan keli diasuh sida tupi.
A.  Lampang
B.   Iku
C.   Igi
D.  Buah
21.         Maya ba kelas Seni Visual, Marry belajar ngaga …… wi dikena mingkai kraf ke udah digaga iya.
A.  Bila
B.   Belah
C.   Tandan
D.  Ikat
22.        Lebuh Hari Merdeka ba sekula Kenunsung Rinda, Jenet bisi nyadaka beberapa ….. pelandai pasal Hari Merdeka.
A.  Papan
B.   Lapis
C.   Entelian
D.  Dijir
23.        Umba mai mayuh……..tali kutak ari kedai dikena indai iya beranyam ke tikai.
A.  Engkilung
B.   Gelung
C.   Dunjung
D.  Buku
24.        Mayuh raban komuniti ke diatu udah jauh ninggalka pengawa ngerupan tajapan ba ……..pendiau diri empu.
A.  Bidang
B.   Buah
C.   Batang
D.  Genturung
25.        Maya hari polis ke deka datai pengajar Jimbun deka nganjung ……..nembiak nyadika platun kawad kaki.
A.  Seraban
B.   Segenteran
C.   Sekaki
D.  Sepapan
26.        Laban ke keran deka meda pemajik gamal anak dara temuai ke baru datai dia Igat pansut tama ke ruai ke bilik serta nilik ari penjan. Pengawa igat tu endang baka
A.  Pipit nelan buah embawang
B.   Baka pama nengkadah langit
C.   Baka chit enggau mayau
D.  Baka ukui labuh anak
27.        Lina seduai Gina tajapan diri semadi tang enda tau begulai lama, mimit-mimit ka belaya. Pengawa seduai tu endang baka:
A.  Baka bubut enggau ruai
B.   Baka mayau enggau chit
C.   Baka pama nengkadah langit
D.  Baka kepayang ngedarka dilah
28.        “Ngetu dulu kitai bekayuh, tak beranyut aja, nekuka lengan dulu. Nyau nadai agi puak engkubung tu.” Nekuka lengan ditu madahka pengawa kitai
A.  Mandi
B.   Duduk
C.   Makai
D.  Tinduk
29.        Lebuh pengajar Lina mansa kelas taun 6 dinga baka “burung ke makai buah kara”  reti iya;
A.  Ragak
B.   Senyeman
C.   Puang
D.  Betelai
30.               Kelab jaku Iban SK Nanga Babai bisi rambai jaku iya nya”Dikelala buah ari kayu, dikelala bansa ari jaku”. Reti iya, iya nya:
A.  Kitai bansa Iban dikelala ari jaku Iban
B.   Kitai bansa Iban dikelala ari buah kayu
C.   Kitai bansa Iban dikelala ari bansa
D.  Kitai bansa Iban dikelala ari buah








Tibak cherita

Bacha tibak cherita tu lalu saut endur puang ngena saut ke engkeman
 Jimbai bisi ngagai rumah Ali lebuh iya ngintu Hari Raya.   Jimbai apai  Jimbai disambut sida Ali sebilik enggau chukup basa. Lebuh nya Ali ngena Pekayan Melayu. Apai Ali ngena baju Melayu ke bechura gadung. Kami duduk nunga mija makai. Mayuh amat bansa pemakai ke disendiaka sida Ali, ambika chunto manuk kari, ketupat, rending, sate manuk enggau mayuh agi ke bukai.  Jimbai rindu bendar makai sate manuk ti dbantaika indai Ali. Tembu makai,  Jimbai bemain enggau Ali ba tengah laman rumah sida. Lebuh ti bemain kami bisi meda nembiak bukai main semak rumah sida empu. Chukup rindu meda sida bemain bungai api.  Sida Ali enda diasuh main merechun. Pia mega, lebuh ti bemain bisi mega bala pengabang ke bukai datai ke rumah Ali ke diau semak rumah sida.  Apai Ali lalu ngambat pengabang ke datai lalu ngasuh sida duduk. Enda lama udah nya, Apai  Jimbai mai  Jimbai pulai ke rumah lalu kami seduai betabi enggau apai Ali enggau Ali sebedau pulai
31. Kini penunga Jimbai enggau apai iya?
A.          ngabang  
B.           ngusung
C.           bejalai
D.          bejegau  
32. Padahka watak Apai Ali ba dalam tibak cherita?
A.          pengabang
B.           temuai
C.           pengempu rumah
D.          anak mit
33.Beri reti disendiaka bepelasarka konteks ayat ba teks?
A.  digaga
B.   disadung
C.   dibantai
D.  dibagi
34.  Relevan sida Ali enda diasuh bemain merechun lebuh maya pengerami Hari   Raya?
A.  ngambika senyeman
B.   bejimat cheremat
C.   nyaga pengelikun diri  
D.  mayuh temuai deka datai
35.               nama nilai pemanah ke bisi ditanam ba pemanah ngabang maya pengerami tu?
A.  berkerjasama 
B.   toleransi
C.    amanah
D.   Bertanggungjawab




  
Tibak leka main
Tu pelandai pasal kampung.
Sadaka pelandai nya lalu saut tanya di baruh tu.
Panchur senaning langkang      
Lai perechi labuh gegurung
Terengkah di teluk tingkah tebiang
Nyadi lubuk dalam genilung

lubuk nyampau pemesai
wan gemian ikan adung
semua orang ditagang nubai
ikan ayan angkat melepung

empeliau nguwuk ngagau
besengkayau di randau akar gemalung
kera bela nyuma
ngiga empa makai ngipung

senyeman kampong dalam
wan kaban jelu rasung
tekam tumbuh jejentam
betipan dan besaruk ujung


36.               Nama penama ikan ke bisi disebut dalam pelandai nya?
A.           ikan adung 
B.            ikan semah 
C.            ikan enseluai  
D.          ikan kenyulung
37.               Sida empeliau enggau kera tu jelu bansa ke ……………….?
A.          bejalai
B.           bejelangkit 
C.           terebai 
D.          nyemerai
38.               Nama penyadi ngagai jelu ai enti sungai majak ditubai orang?
A.       mati  
B.        punas   
C.        idup  
D.       belalai
39.                Nama reti leka jaku “wan” dalam konteks pelandai ke udah disada?
A.          dijaga
B.           diibun 
C.           diempu 
D.          diuan
40.        Bepelasarka pelandai ke udah disada tadi, sapa ke patut betanggungjawab nyaga pemanah rampa menua?
A.          perintah
B.           apai indai
C.           semua orang
D.          polis